Module 11: Mga Liham at Panulaang Rizal

I. Mga Tanong:

1. Paano nating pag-aaralan nang husto ang Panulaang Rizal na nasa wikang Banyaga?

2. Natuto lang ba si Pepe na sumulat ng mga tula noong siya’s nasa Europa na?

3. Sinong Europeo ang naging matalik na kaibigan ni Rizal at kasulatan niyang matagal?

4. Di-hamak na mas madali ngayon ang pakikipagsulatan, kaysa sa panahon ni Rizal. Nagagawa ba natin ang buhay na pakikipag-ugnayan sa mga kamag-anak at kaibigan?

5. Makakatulong ba sa mga Pilipino sa kasalukuyan kung madalas tayong magsusulatan ukol sa mahalagang mga bagay na sukat pag-isipan nang malaliman?

II. Mga Tula ni Rizal

1. Sa mga tula ni Rizal, may ilan tayong kinikilala bilang pinakamahalaga.
1. Sa Aking mga Kababata (ukol sa pagmamahal sa sariling wika)
2. Mi Retiro (sa aking pahingahan – nagpapadama sa kahalagahan ng pagpapahinga at katiwasayan ng kalusugan, kahit may suliranin)
3. A Los Flores del Heidelberg (sa mga bulaklak ng Heidelberg, syudad sa Germany kung saan siya nagtapos ng kursong Medisina) – nagpahayag ng kanyang pagiging “homesick” nang tumatagal na angt pagkakalayo sa sariling bayan at sa sarili nitong mga bulaklak at likas na kagandahan.
4. Me Piden Verzos (Hiningan n’yo ako ng mga taludtod) –Kaya, heto!
5. Mi Ultimo Adios (Huling Pamamaaalam Ko), nilamay buong gabi ng bisperas ng kanyang kamatayan, nagpapahayag ng marubsob na pagma-mahal sa lupang tinubuan na kanya nang iiwan at pag-aalayan ng buhay kinaumagahan. (Isinalin ito sa Tagalog ni Andres Bonifacio at pinamagatang Pahimakas.
   
2. Usapin ng ginamit na wika. Noong bata pa si Pepe, sumulat siya ng magandang tula ukol sa pagmamahal sa sariling wika, at ikinapanalo pa niya ito sa isang patimpalak nang siya’y siyam na taon pa lamang. Ano ang nangyari’t marami na sa kanyang isinulat sa kanyang paglaki ay isinulat na niya sa wikang banyaga? Isang paliwanag dito ay ang isang batayang prinsipyo sa komunikasyon—sumulat sa wikang pamilyar sa mga inaasahan mong babasa o makikinig sa iyo.

III. Mga Liham ni Rizal

1. Limang aklat ang bumuo ng “Epistolario” – ang Epistolario Rizalino ay isang koleksyon ng mga liham na isinulat ni Pepe Rizal sa iba’t ibang pook at kalagayan at naghatid sa kanyang mga kamag-anak at kaibigan ng mga salaysay ukol sa naging mahirap niyang buhay sa kalagayang inialay na niya ito sa ating bayan.
2. Ang mas mahalaga sa mga Liham ni Rizal. Isang sulat ang namumukod-tangi pa sa maraming naisulat niya kay Ferdinand Blumentritt at iba pa niyang kaibigan (kasama na ang Heswitang si Pastells na nangungumbinse sa kanyang magbalik-loob na sa relihiyon at Simbahang Katoliko), sa kanyang mga magulang (ama, ina, at kuyang si Paciano). Ito ang ipinadala niyang pagbati sa Liham sa mga Kababaihan ng Malolos, sa kagalakan niyang may matindi palang katatagan ang paninindigan ng mga ito para sa ninanais nilang pagtatayo ng isang lokal na paaralan para sa pag-aaral nila ng wikang Espanyol. Sa sulst ns ito ay pinuna niya ang pagtuturo ng Simbhang Katoliko na maging mga maaamong tupa at mag-asal-alipin na lamang ang kababaihan ng Pilipinas at sunud-sunuran sa mga lalaki, lalo na sa mga pari.

.

Pitong bagay ang binigyan niya ng diin sa liham na ito:

“Ang unang-una. Ang ipinagiging taksil ng ilan ay nasa kaduwagan at kapabayaan ng iba.

“Ang ikalawa. Ang inaalipusta ng isa ay nasa (kakulangan) ng pagmamahal sa sarili at nasa labis na pagkasilaw sa umaalipusta.

“Ang ikatlo. Ang kamangmanga’y kaalipinan, sapagkat kung ano ang isip ay ganoon ang tao: taong walang sariling isip ay taong walang pagkatao; ang bulag na tagasunod sa isip ng iba ay parang hayop na susunod sa tali.

“Ang ika-apat. Ang ibig magtago ng sarili ay tumutulong sa ibang magtago ng kanila, sapagkat kung pabayaan mo ang iyong kapwa ay pababayaan ka rin naman: ang isa-isang tinting ay madaling baliin, ngunit mahirap (baliin) ang isang bigkis na walis.

“Ang ika-lima. Kung ang babaing Tagalog ay di magbabago, hindi dapat magpalaki ng anak, kundi gawing pasibulan (tagapagsilang) lamang; dapat alisin sa kanya ang kapangyarihan sa bahay, kung hindi’y ipagkakanulo nang walang malay ang asawa, anak, bayan at lahat.

“Ang ika-anim. Ang tao’y inianak na paris-paris (magkakatulad) , hubad at walang tali, di linalang ng Diyos upang maalipin, di binigyan ng isip para mabulag, at di hiniyasan ng katuwiran (upang) maulol ng iba. Hindi kapalaluan ang di pagsamba sa kapwa-tao, ang pagpapaliwanag ng isip at ang paggamit ng matuwid sa anumang bagay. Ang palalo ay ang nagpapasamba, ang bumubulag sa iba, at ang ibig papaniigin ang kanyang ibig sa matuwid at karampatan.

“Ang ikapito, Liningin ninyong magaling kung ano ang relihiyong itinuturo sa atin. Tingnan ninyong mabuti kung iyan ang utos ng Diyos o ang pangaral ni Kristong panlunas sa lahat ng mahirap, pang-aliw sa dusa ng nagdurusa. Alalahanin ninyo ang lahat ng sa inyo’y itinuturo, ang pinapatunguhan ng lahat ng sermon, ang nasa ilalim ng lahat ng misa, novena, cuitas, kalmen, larawan, milagro, kandila, correa at iba’t iba pang iginigiit, inihihiaw, isinusurot araw-araw sa inyong loob, tenga at mata, at hanapin ninyo ang puno’t dulo, at iparis ninyo ang relihiyong iyan sa malinis na relihiyon ni Kristo, at tingnan ninyo kung hindi ang inyong pagka-Kristiyano ay paris ng inaalagaang gatasáng hayop o paris ng pinatatabang baboy kaya, na di pinatataba alang-alang sa pagmamahal sa kanya, kundi (upang) maipagbili nang lalong mahal at nang lalong masalapian (lalo silang magkapera).”

Kongklusyon: Ang lahat ng panulat ni Rizal sa iba’t ibang anyo ay kakikitaan ng kasipagan at kalaliman ng pag-iisip, at katatagan ng kahandaang magpakasakit alang-lang sa ikapapanuto at ikagiginhawa ng ating mga kababayan natin sa kanyang pasnahon.

Lagpas nang malaon sa panahong nag-aaral pa, dapat pagsumikapan ng kabaataang Pilipino na maging pamilyar sa mga sulatin ni Rizal upang makadagdag sa katalinuhan habang nililipasan sila ng pagkabata.

Module 10 (Ukol sa Katamaran daw ng mga Pilipino)

Module 10: (Aug.19) Pagsagot sa Bintang na ‘Katamaran’

(Sanaysay ukol sa “Katamaran ng mga Pilipino”)

Mga Tanong (Sagutin matapos mabasa ang module input):

1. Anu-anong anggulo ang tinalakay ni Rizal ukol sa bintang ng mga Espanyol na tamad raw ang mga Pilipino?
2. Sa pagtalakay ni Rizal sa usaping ito, maisasagot ba ng mga Espanyol na “Syempre, ipagtatanggol ni Rizal ang mga kababayan niya sa anumang ipintas natin sa kanila!” dahil isang Indio nga siya?
3. Anong datos ang ibinigay ni Rizal ukol sa progresong dinala ng pagsakop ng Kahariang Kastila sa kapuluang Pilipinas?
4. Paanong pinatunayan ng sanaysay ni Rizal na matapat ang mga Pilipino sa pakikipagkalakalan sa mga tagaibang-bayan?
5. Paano mong ilalapat sa kasalukuyan ang obserbasyong “tamad” ang mga Pinoy?

Datos sa Publikasyon at Nilalaman ng Sanaysay na “On the Indolence of the Filipinos”

Inilathala sa Soli mula Hulyo 15 hanggang Setyembre 15, 1890

Sinagot…

Pagbabasa ng Teksto ng buong Sanaysay na “Indolence”

Paglaanan ng ilang oras na mabasa ang buong teksto ng “On the Indolence of the Filipinos” sa wikang English, na nasa

http://joserizal.info/Writings/Other/indolence.htm

(maaaring agad na I-download nang buo at ang printout na lang ang itago at dalhin-dalihin upang mas madaling basahin kahit malayo ka sa computer na may internet connection).

Module 9 (Aug 12) "Century Hence" Essay

Module 9: (Aug.12) Pagtanaw sa Sansiglong Hinaharap
(Sanaysay ukol sa “Pilipinas, sa Loob ng Darating na Isang Daang Taon”)

Mga Tanong (Sagutin matapos babasa ang module input):
1. Ano ang pangkasaysayang konteksto ng petsa ng pagkakasulat ni Rizal sa sanaysay na ito?
2. Karamihan ba ng mga predictions ni Rizal ay natuloy/nagkatotoo?
3. Ipinapanakot ni Rizal sa pamahalaang Espanyol ang marahas na paghihimagsik ng mga Pilipino; pinaniwalaan na niya, at nangyari nga ba, na kayang matalo ng mga Pilipino sa madugong labanan ang hukbo ng Espanya sa ating kapuluan?
4. Paano pinahalagahan ni Rizal ang kalayaan sa pamamahayag sa sanaysay na ito?
5. Ang mga reporma bang iginigiit ni Rizal sa kanyang sanaysay ay may katuturan pang igiit sa pamahalaan ng Pilipinas sa ngayon?

Datos sa Publikasyon at Nilalaman ng Sanaysay: Inilathala ito sa La Solidaridad sa Espanya mula noong Setyembre 1889 hanggang Pebrero 1990 (huling labas noong Pebrero 1, 1890; ang sagot dito ni Prop. Ed Aurelio C. Reyes, na pinamagatang The Philippines, A Century Thence, ay inilunsad sa Maynila noong Pebrero 1, 1990 o eksaktong 100 taon.)

Ang Tunay na Pamagat nito ay “Filipinas Dentro de Cien Años.” Ang tamang salin sa English ng pamagat na iyon sa Espanyol ay “The Philippines, Within a Century”), ngunit ang naging mas laganap na pamagat ng salin sa English ay “The Philippines, A Century Hence.”

Pagbabasa ng Teksto ng buong Sanaysay na “Century Hence”
Paglaanan ng ilang oras, maaaring sa hiwa-hiwalay na araw, na mabasa ang buong teksto ng “The Philippines, A Century Hence” sa wikang English, na nasa http://joserizal.info/Writings/Other/centuryhence.htm
(maaaring agad na I-download nang buo at ang printout na lang ang itago at dalhin-dalihin upang mas madaling basahin kahit malayo ka sa computer na may internet connection).

Pagbubuod: Bago ang araw ng Final Exams, gumawa ng 4-na-pahinang buod ng sanaysay na ito sa Wikang Filipino, at ilagay doon ang mga puntong pinaka-relevant pa rin hanggang sa kasalukuyan. Ipadala sa dingreyes@yahoo.com nang "Rizal Course" ang nasa Subect Line.

Prof. Ed Aurelio C. Reyes

Module 8: (Aug.5) Paglingon sa El Filibusterismo

Module 8: (Aug.5) Paglingon sa El Filibusterismo

A.Mga Tanong:

1. Ang Fili ba ay nagpapahiwatig sa damdamin ni Rizal sa pagiging makatuwiran na maghimagsik ang mga Pilipino noon?

2. Nanindigan ba ang Fili laban sa paghihimagsik? Aling tauhan amg kumatawan dito?

3. Paanong nasalamin sa Fili ang pagpapahalaga ni Rizal sa edukasyon?

4. Paanong nasalamin sa Fili ang pagpapahalaga ni Rizal sa pagsasakripisyong personal?

B. Ang Istorya ng Fili: (maging pamilyar tayo sa daloy ng kwento at mga tauhan)

Buod ng Istorya

Makaalipas ang mahigit sandosenang taon matapos na siya’y makatakas mula sa Pilipinas at ang kasama niyang si Elias ang nabaril at napatay ng mga awtoridad na tumutugis sa kanya, nagbalik si Ibarra sa katauhan ng mayamang alaherong si “Simoun” ns mayroon nnang balbas at di na makilala. Kumpyansa rin siya sa pagkalinga ng kaibigang kapitan-heneral na noo’y narito bilang Gobernador-Heneral na ng Espanya sa Pilipinas. Limot na ang naunang idealismo nang siya’y si Ibarra pa, naging isang tusong mananaabotahe si Simoun na nagbabalak maghiganti laban sa pamamalakad ng mga Kastila sa Pilipinas, at siya’y naging punong pilibustero. Pinasok niya ang lipunan ng mayayaman at inimpluwensyahan ang mga desisyon ng kapitan-heneral upang ang ibunga nito’y mga kapalpakang ikagagalit ng mga Pilipino, upang makaisip na silang magrebolusyon. Balak niyang gamitin ang mga tao sa kanyang paghihiganti. At sa masisimulang paghihimagsik, nais niya ring sagipin si Maria Clara mula sa kumbento, at wakasan ang lahat ng kasamaang nakita at dinanas niya sa kapuluan. Habang naghuhukay siya sa gubat para maitago ang kanyang mga nakabaong kayamanan, nakita siya at nakilala ng binata nang si Basilio na noo’y dumadalaw sa libingan ng kanyang inang si Sisa. Nakita ni Simoun na ang naganap na nakilala siya ni Basilio ay nagdulot ng malaking panganib sa kanya, ngunit ipinasya niyang pagtiwalaan ito at hinimok pang sumama sa mga binabalak niya laban sa mga awtoridad, at ipinaalala dito ang mga kasawiang-palad na nangyari sa kanya at sa kanyang pamilya. Tumanggi si Basilio at sinabing umaasa pa siyang bubuti pa rin sa paglaon ang mga kalagayan sa Pilipinas kahit walang pagdanak ng dugo.

Noon ay magtatapos na sa pag-aaral ng medisina si Basilio sa Ateneo Municipal. Nang maglaho ang kapatid niyang si Crispin at mamatay ang nanay niyang si Sisa, sinunod ni Basilio ang payo ng nag-aagaw-buhay nang bangkerong si Elias at naglakbay siya tungong Maynila upang mag-aral. Inampon siya ni Kapitan Tiago nang iwan na ito ng nagmadreng si Maria Clara. Sa tulong ng matanda, nakapasok pa si Basilio sa Colegio de San Juan de Letran na sa simula’y dinanas niyang pagmamaliit ng mga kaklase niya dahil kasumanggi siya’t gusgusin pa. Nangyari din ito sa kanya sa Ateneo. Ang kalusugan ni Kapitan Tiago ay lumuluba dahil ang paring kumpisalan nito, si Padre Irene, ay nagpapahithit sa kanya ng opyo (opium), bagay na pilit sanang hinahadlangan ni Basilio. Nais noon ng binata at ng kanayang mga keeskwela na makapagtayo ng isang paaralan ukol sa pag-aaral ng wikang Espanyol, upang makapagsulat at makapagbasa na sila sa wikang Espanyol, sa kabila ng pagkontra ng mga paring Dominikano sa Unibersidad ng Sto. Tomas. Sa tulong ng napipilitan lamang na si Padre Irene bilang tagapagtulay at na pasya ni Don Custodio, naitayo ang akademya; gayunman sila ay magiging mga tagapanglaga at hindi papayagang maging mga guro. Sa sama ng loob ay angdaos sila ng isang nanunuyang “selebrasyon” sa isang pansitan. Na napanood pala ng isang espiya.

Pinanatili naman ni Simoun ang mahigpit na pakikipag-ugnay sa pangkat-bandido ni Kabesang Tales, dating punong baranggay na sa una’y mayamang may-ari ng plantasyon ng asukal ngunit napwersang ibigay ang kanyang mga ari-arian sa sakim na mga prayleng Kastila. Ang anak niyang si Tano na naging guwadya sibil ay dinakip ng mga tulisan at ang kanyang dalagang anak na di Juli ay kinailangang magpaalila para kumita ng sapat na pantubos kay Tano, at ang kanyang amang si Tata Selo ay nai-stroke at naging pipi. Bago sumama sa mga bandido si Tales, kinuha niya ang rebolber ni Simoun nang minsa’y natulog ito sa kanyang bahay. Bilang kabayaran, pinalitan niya ito ng agnos (locket) na dating kay Maria Clara.

Sa pagsusulong ng balak niyang magsimiula ng himagsikan, kinumbinse ni Simoun si Quiroga, isang Intsik na nag-aambisyong magig konsul sa Pilipinas, na magpuslit ng mga armas papasok ng Pilipinas, gamit ang kaanyang bazaar bilang pantakip. Nais na sanang atakihin ang isang dulang panteatro na dialuhan ng kanyang mga kaaway, ngunit itinigil niya ang balak nang sabihin sa kanya ni Basilio na namatay na sa kumbento si Maria Clara.

Ilang araw pagkalipas ng mamumuyang “selebrasyon” sa pansiterya, may lumitaw na maraming mga nagpoprotestang paskel sa buong syudad, at ang mga istudyanteng “nagdiwang” sa pansiterya ay pinagbintangan at inaresto, kasama na si Basilio na wala man lamang sa pansiterya noong idaos ang protestang salu-salo. Namatay si Kapitan Tiago nang nangyari ito at ang kanyang huling testamento na hinuwad ni Padre Irene ay nagsaad na ang lahat ng kanyang kayamanan ay ipinamana niya sa Simbahan, at wala para kay Basilio, na nanatili namang nakakulong, habang ang ibang istudyante ay pinalaya na. Isang mataas na opisyal ang nagtangkang mamagitan para sa paglaya ni Basilio, pero dahil sa hiwaan sa pagitan niya at ng kapitan-heneral, napilitang magbitiw ang opisyal,

Samantala, si Juli, na kasintahan ni Basilio at anak ni Kabesang Tales ay sumunod sa payo ng isang matandang babae at humingi ng tulong ni Padre Camorra. Ngunit sa halip na tulungan, tinangka ni Padre Camorra na gahasain si Juli na matagal nang may pagnanasa sa dalaga. Sa halip na magpaangkin sa prayle, tumalon ang dalaga sa balkonahe at siya’y namatay.

Nakalaya rin si Basilio sa tulong ni Simoun. Nagbago na siya sa maraming nangyari, at pumayag na siyang sumama sa paghihimagsik binabalak ni Simoun. Ibinunyag naman ni Simoun ang binabalak niyang pagpapasabog ng lamparang de-gaas sa napipintong kasal ni Paulita Gomez sa kubang kaklase nila. Ang handaan na idinaos sa dating bahay ni Kapitan Tiago na pinuno na ni Simoun ng mga pampasabog, ay dinaluhan ng lahat ng may-kaya sa lipunan at pamunuan ngf Simbahan.. Ayon sa binalak ni Simoun, lahat ng naroon sa oras ng pagsabog ay mamamatay.Ngunit di nakatiis si Basilio kaya’t sinabihan niya ang kaibigang si Isagani na dating kasintahan ni Paulita. Nag-iwan naman si Simoun ng isang pirasong papel na may nakasulat na mga katagang “Mene Thecel Phares. Juan Crisostomo Ibarra” at mabilisang umalis. Nang humina na ang apoy ng lampara na ihinandang sumabog kapag nagalaw ang mitsa, dinampot ni Isagani ang gasera at ihinagis ito sa ilog upang di na pumutok. Pagkatapos ay nagsisi siya sa pagbigo sa binalak ni Simoun na maaari din ngang nakapagpabuti sa kalagayan ng mga Pilipino sa illim ng paghaharing Kastila.

Dahil bigo sa binalak na pagsabog at bistado na sa binalak na himagsikan, kinailangang lumayo si Simoun bilang isang pugante. Hinabol siya’t pinaputukan ng mga guwardya sibil at nasugatan. Nagtago siya sa bahay ni Padre Florentino, tiyo ni Isagani, at nagpagamot kay Don Tiburcio na nagtatago rin doon. Uminom siya ng lason para huwag siyang mahuli nang buhay, ngunit bago namatay ay ihinayag niya ang tunay niyang pagkatao kay Padre Florentino at ang binalak niyang paghihiganti. Tinalakay nila ang kanyang nakaraan at mga binalak para sa bayan. Nang mamatay na siya, kinuha ng pari ang kanyang baul ng mga alahas at ihinulog ito sa karagatang malalim, habang nagsasabing ilitaw sana itong muli ng karagatan sa panahong mapapakinabangan na ng taumbayan.

-o0o-